Stattler (Stattler-Stański) Wojciech Korneli (ochrzczony jako Cornelius Adalbert) (1800–1875), malarz, pedagog.
Ur. 16 IV, wg notatki S-a pod autoportretem (B. IS PAN, rkp. 1404) lub 20 IV, wg wpisu w „Liber natorum” (Paraf. p. wezw. NMP w Kr.). Był wnukiem kotlarza Józefa Leontego (ur. 1735 w Altdorf w Szwajcarii), przybyłego do Polski ok. poł. XVIII w., właściciela kamienicy w Krakowie przy ul. Floriańskiej 30. Ojciec S-a, Joachim (ok. 1769 – 10 IX 1825) w młodości pełnił obowiązki na dworze króla Stanisława Augusta, a w r. 1794 znalazł się w obozie Tadeusza Kościuszki; później osiadł w Krakowie, gdzie pracował jako kotlarz i brązownik, a po 31 I 1801 kupił kamienicę przy ul. Floriańskiej 34; wchodził w skład Rady Municypalnej Krakowa, a w r. 1812 był członkiem loży wolnomularskiej «Przesąd Zwyciężony». Matką S-a była Joanna z Byczyńskich (1779 – 18 VII 1808). S. miał przynajmniej dwie rodzone siostry: starszą, Mariannę Salomeę, od r. 1821 żonę krakowskiego złotnika Stanisława Westwalewicza, i młodszą, Agnieszkę Apolonię oraz trzynaścioro przyrodniego rodzeństwa (kilkoro zmarło w niemowlęctwie), urodzonego z drugiej żony ojca Teodozji Krupczyńskiej.
W l. 1806–10 uczęszczał S. do szkoły prowadzonej przez bożogrobców z Miechowa przy krakowskim kościele św. Barbary, następnie w l. 1810–16 do Liceum św. Anny, gdzie uczył się m.in. rysunku u Józefa Brodowskiego i Antoniego Gizińskiego. Wg własnych wspomnień pracował w tych latach jako kopista w sądzie pokoju, zajmował się wykonywaniem map i uczył się kotlarstwa u ojca. Z tego okresu zachował się Autoportret w wieku dziecięcym (rys. kredka, ołówek z r. 1814 w B. Narod.). Dn. 8 X 1816 immatrykulował się na uniw. w Krakowie (od r. 1817 UJ); studiował nauki matematyczno-fizyczne, interesował się też geometrią. W tym czasie ojciec uzyskał dla niego rekomendację od Stanisława Staszica do dyrektora Dyrekcji Głównej Górniczej w Kielcach Jana Ullmana, jednak protekcja ta prawdopodobnie nie miała następstw. W r. akad. 1817/18 rozpoczął S., równocześnie ze studiami uniwersyteckimi, naukę malarstwa u Brodowskiego i Józefa Peszki w nowo utworzonej Szkole Sztuk Pięknych (SSP) przy UJ; pobierał też lekcje prywatne u Franciszka Ksawerego Lampiego. T.r. na wystawie szkolnej pokazał kopię obrazu H. Fügera Homer opiewający upadek Troi oraz malowany z natury Portret pedla. Dn. 1 IX 1818 wyjechał na studia do Rzymu, a 9 IX t.r. został wpisany do konfraterni Grobu Chrystusa przy klasztorze Bożogrobców w Miechowie. W drodze do Italii zatrzymał się w Wiedniu, u poznanej w Krakowie, przychylnej mu Rozalii z Lubomirskich Rzewuskiej. W Rzymie mieszkał głównie przy via Tomacelli 15. Cieszył się tam protekcją Stanisława Poniatowskiego, Atanazego Raczyńskiego, Tekli Jabłonowskiej oraz Doroty z Jabłonowskich Czartoryskiej (dzięki której poznał A. Canovę, A. Pozziego, V. Cammucciniego i B. Thorvaldsena). Studia malarskie odbywał w l. 1818–23 w Akad. św. Łukasza u Pozziego; lekcje prywatne pobierał u Cammucciniego. W r. 1822 studiował przez pewien czas rysunek w Akad. Weneckiej pod kierunkiem Canovy, uczył się też rzeźby u jego pomocnika L. Biglioschiego. Korzystał ze stypendiów: Senatu Rządzącego m. Krakowa (1819/20), UJ (1820–1) oraz Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (KRWRiOP) Król. Pol. O jego postępach, głównie dzięki zapobiegliwości ojca, donosiła prasa polska: „Gazeta Warszawska” (1820 nr z 22 V), „Pszczółka Krakowska” (T. 2: 1820, T. 1: 1821), „Gazeta Krakowska” (1823 nr 85). S. opisał ten okres we wspomnieniach jako trudny czas poszukiwań artystycznych początkującego twórcy, zagubionego wśród kierunków panujących ówcześnie w sztuce.
Dn. 3 II 1823 KRWRiOP udzieliła S-owi półrocznego urlopu; wrócił wówczas do Krakowa, gdzie 6 V t.r. Senat Wolnego Miasta mianował go członkiem Komitetu Ekonomicznego. W lipcu „Gazeta Krakowska” (nr 59) informowała, że «otwarł studium prywatne». S. przedłużył pobyt w Krakowie z powodu złego stanu zdrowia. Jesienią t.r. przebywał w Warszawie; na krajowej wystawie sztuki, otwartej 15 IX w salach Uniw. Warsz., pokazał obraz Kain i Abel (zamierzał go ofiarować carowi Aleksandrowi I). Dn. 23 IX zwrócił się pismem do KRWRiOP z prośbą o przedłużenie i podwyższenie stypendium; 26 III 1824 otrzymał z Komisji list pochwalny za Kaina i Abla. Po 20 V t.r. ponownie wyjechał do Rzymu, gdzie dzięki poznanemu wtedy F. Overbeckowi zbliżył się do «nazareńczyków» oraz do malarza religijnego J. Craffonary. W związku ze śmiercią ojca przyjechał pod koniec r. 1825 do Krakowa; jeszcze t.r. namalował tamże portret Jana Pawła Woronicza (zapewne identyczny z pastelowym portrecikiem w domu biskupów krakowskich) oraz zajmował się, wraz z Ksawerym Prekiem, scenografią do amatorskiej inscenizacji sztuki patriotycznej Adama Kłodzińskiego Dobrodziej, wystawionej w tym czasie w pałacu Pod Baranami. Od 7 III 1826 do czerwca 1827, na koszt Artura Potockiego, udzielał lekcji malarstwa Prekowi. Dn. 31 V 1827 pracownię malarza odwiedziła Klementyna z Tańskich Hoffmanowa. Po 23 VI t.r. opuścił S. Kraków i dzięki wsparciu finansowemu Potockiego udał się po raz kolejny do Rzymu. Podczas niespełna dwuletniego pobytu namalował tam m.in. Mojżesza (inna nazwa Mojżesz na Górze Synaj, olej., 1827–8) oraz Autoportret (olej., 1828, Muz. Narod. w W.). Ok. 20 IV 1828 wrócił do Krakowa. W kwietniu powołano go na członka korespondenta Krakowskiego Tow. Naukowego. O wystawianych przez S-a pracach donosił t.r. „Goniec Krakowski” (nr 137, 141). W r. 1829 został S. mianowany «ekstraordynaryjnym profesorem» SSP. T.r. opublikował rozprawkę O akademii malarstwa i rzeźby w Rzymie („Rozmaitości Nauk.” [Kr.] nr 2). W tym czasie skrystalizowały się jego przekonania estetyczne, inspirowane pismami Leonarda da Vinci, G. Vasariego, A. R. Mengsa i J. J. Winckelmanna. Otrzymywał wiele zamówień na portrety; w r. 1829 przebywał m.in. w Łańcucie, gdzie malował wizerunki rodziny Potockiego i przez pewien czas pobierał pensję. W styczniu 1830 wyjechał ponownie do Rzymu; w drodze zatrzymał się w Wiedniu i portretował tam rodzinę Konstantego Czartoryskiego (o jego pracach pisały wtedy lwowskie „Rozmaitości” nr 1). W Rzymie, w salonie Stanisława i Zofii Ankwiczów, poznał Adama Mickiewicza i Antoniego Edwarda Odyńca. Pod wpływem Mickiewicza używał w tym czasie spolszczonego nazwiska Stański, sygnując prace Stattler-Stański. Wśród Polonii rzymskiej zorganizował zbiórkę pieniędzy na zakup wzorów i modeli gipsowych dla krakowskiej SSP; 25 III t.r. otrzymał za to podziękowanie od Józefa Załuskiego, kuratora generalnego instytutów naukowych Wolnego M. Krakowa. Dn. 27 VI w rzymskim kościele S. Lorenzo in Lucina zawarł związek małżeński; w uroczystości uczestniczyli Mickiewicz i Odyniec, a na weselu w nowym domu małżonków przy ul. San Andrea della Valle, Mickiewicz nawet improwizował. T.r. namalował S. portret Mickiewicza. Z inspiracji poety rozpoczął wtedy trwające dwanaście lat prace nad wielkim płótnem Machabeusze (inna nazwa Przysięga Machabeuszy). W drodze powrotnej z Rzymu do Krakowa (dokąd przybył w październiku 1830) był w Puławach, gdzie portretował Adama Jerzego Czartoryskiego i jego matkę Izabellę z Flemingów Czartoryską.
W r. 1831 został S. profesorem rysunków i malarstwa w SSP. T.r. opracował Projekt do urządzenia akademii sztuk pięknych w Krakowie, w dopełnieniu reskryptów wiel. [kiej] Rady Uniwersytetu z d. 21 czerwca 1831... (Kr. 1832). W r. 1834, w wyniku konkursu (mimo sprzeciwu części sądu konkursowego), został rzeczywistym profesorem malarstwa w SSP. Między r. 1834 a 1836 zamieszkał na przedmieściu Wesoła (dziś ul. Kopernika), gdzie zakupił dom naprzeciw kościoła św. Mikołaja. W r. 1836 namalował Chrzest Chrystusa (obraz ołtarzowy w kaplicy bp. Jakuba Zadzika w katedrze na Wawelu), w którym sportretował współczesnych, m.in. św. Janowi Chrzcicielowi nadał rysy Mickiewicza. W l. 1840–57 kierował SSP; władze oświatowe wystawiały mu oceny negatywne, nie cieszył się też sympatią uczniów, mimo to położył znaczne zasługi jako reorganizator uczelni. Ok. r. 1844 wprowadził rysunek z żywego modela (męskiego). Wykształcił kilku artystów m.in. swojego następcę, Władysława Łuszczkiewicza oraz Kazimierza Mireckiego i Feliksa Szynalewskiego. W czasie kierownictwa S-a uczniami SSP byli m.in. Jan Matejko, Artur Grottger i Aleksander Kotsis; ten okres dziejów SSP, szczególnie l. 1840–50, jest nazywany «epoką stattlerowską». W r. 1842 ukończył Machabeuszy – alegorię walki zbrojnej o wyzwolenie Polski. Na przełomie maja i czerwca t.r. pracownię S-a odwiedził Cyprian Norwid w towarzystwie Władysława Wężyka oraz Teofil Lenartowicz (t.r. lub w r. 1843). W r. 1843 wyjechał S. do Paryża i w sierpniu poznał tam Juliusza Słowackiego, z którym się zaprzyjaźnił; rozpoczął wtedy trwającą kilka miesięcy pracę nad portretem poety. Na paryskim «Salonie» w r. 1844 wystawił Machabeuszy i za ten obraz otrzymał złoty medal króla Ludwika Filipa; w styczniu t.r. Słowacki przesłał mu swoje utwory oraz list, w którym pisząc o Machabeuszach, sugerował potrzebę odchodzenia od kostiumów antycznych i ukazania postaci w polskich ubiorach z czasów Jana III Sobieskiego. W styczniu 1845 Słowacki skierował list do nowo narodzonego syna S-a, który na cześć poety został nazwany Juliuszem. W r. 1848 pomagał S. w zorganizowaniu we Wrocławiu spotkania poety z matką, Salomeą Bécu; przejazdem zatrzymała się ona na kilka dni w Krakowie u S-a, który wówczas narysował jej portret. T.r. napisał S. utwór poetycki Teofilowi Lenartowiczowi idącemu na potułaczkę młodemu poecie r. 1848 (odpis w Arch. Nauki PAN i PAU w Kr., rkp. 2073 k. 48); również t.r. ukazał się dedykowany S-owi od «przyjaciela i wielbiciela» utwór Lenartowicza „Cztery obrazy” (Kr.). Do krakowskiego Tow. Naukowego napisał S. t.r. Odezwę w sprawie inwentaryzacji zabytków sztuki (Arch. Nauki PAN i PAU w Kr., rkp. TNK–18, koresp. TNK 1847/48, nr 259/48). W r. 1849 zaopatrzył Władysława Łuszczkiewicza, który po studiach w krakowskiej SSP wybierał się do Paryża, w listy polecające do Mickiewicza i Słowackiego. Jesienią t.r. podejmował zabiegi o powierzenie Mickiewiczowi katedry literatury na UJ. T.r. opublikował artykuły z dziedziny sztuki i jej nauczania w krakowskim „Roczniku Towarzystwa Naukowego z UJ złączonego”, wydawane także jako nadbitki, m.in.: Myśli względem podniesienia sztuk pięknych w kraju, Stanowisko artystyczne Czechowicza według obrazu wielkiego ołtarza ś. Piotra w Krakowie, Zwrócenie uwagi na błędne pojmowanie sztuk w kraju naszym. W „Czasie” ogłosił t.r. Odpowiedź na kilka słów dra J. Kremera (nr 161 i 163 – polemikę dotyczącą metody nauczania w SSP) oraz Odpowiedź (O metodzie nauczenia w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie) (1851 nr 95). W r. 1850 dopełnił formalności związanych z odsłonięciem ufundowanej przez Bécu tablicy pamiątkowej Słowackiego w krakowskim kościele św. Anny.
Ok. r. 1850 prowadził S. w swoim domu na Wesołej prywatną szkołę malarską; po wielkim pożarze Krakowa (18 VII t.r.) przygarnął tam na krótko «szkołę malarską» SSP, a także do r. 1860 Drukarnię Uniwersytecką. Żył w trudnych warunkach, czasem w niedostatku. Jego dom i pracownia były nadal często odwiedzane przez wybitne osobistości, m.in. przez zaprzyjaźnionego Józefa Muczkowskiego. W r. 1851, na prośbę Mickiewicza, polecił listownie Overbeckowi szwagierkę poety, Zofię Szymanowską oraz jego córkę, Marię Mickiewiczównę. W r. 1852 otrzymał S. urlop w SSP i przeniósł się wraz z rodziną do Rzymu, gdzie jego syn Henryk podjął studia rzeźbiarskie; obaj mieli sąsiadujące ze sobą pracownie, przypuszczalnie przy via del Babuino 22. W r. 1853 przekazał swoje prace na wystawę zorganizowaną w SSP na korzyść ochronek. Ok. t.r. zaprojektował (niezrealizowany) «dom chrześcijański [...] rodzaj świątyni dla umieszczenia posągów marmurowych mających obrazować całe Pismo Święte»; rzeźbienie planował powierzyć synowi Henrykowi (rkp. polski z l. 1853–8 oraz włoski Il progetto per edificare nella cittá di Vienna una casa christiana z r. 1857, obie wersje w B. Ossol., rkp. 12910/III). Bez powodzenia starał się w tym czasie o obywatelstwo szwajcarskie. W r. 1854 wrócił z Rzymu do Krakowa i podjął obowiązki w SSP. Jesienią 1855 był w Paryżu, gdzie 10 IX t.r. uczestniczył z synem Henrykiem w pożegnalnym śniadaniu, które odbyło się przed wyjazdem Mickiewicza do Konstantynopola. Po śmierci poety włączył się w starania o postawienie mu pomnika w Wilnie; m.in. opublikował wówczas artykuł O posągu Mickiewicza („Czas” 1856 nr 25). W listopadzie 1856 ponownie wyjechał do Rzymu, gdzie urządził pracownię. W r. 1857 przeszedł w SSP na emeryturę. T.r. nasiliły się objawy nękającej go, prawdopodobnie od młodości, astmy. W celu zdobycia środków na leczenie zastawił część swych obrazów; miały to być (wg M. Szukiewicza): Chrzest Chrystusa, namalowany na nieokreślony konkurs w Londynie, Ukrzyżowanie, przeznaczone do ołtarza kościoła w Sławucie, oraz Wnętrze krakowskiej pracowni, Madonna, Alegoria Italii, Portret żony i Mojżesz na Górze Synaj. Zapewne powrócił do Krakowa, gdzie w r. 1858 w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) wystawił Machabeuszy i być może w r. 1861 namalował kolejne Ukrzyżowanie (Muz. Narod. w W.). Niebawem jednak przekazał swój dom synowi Adamowi i prawdopodobnie w r. 1862 przeniósł się na stałe do syna Juliusza do Warszawy.
S. zamieszkał w Warszawie przy ul. Jasnej, potem czterokrotnie się przeprowadzał; od r. 1870 mieszkał przy ul. Żurawiej 8. Nadal malował i wystawiał w warszawskim Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (1864–5, 1867, 1870) oraz krakowskim TPSP (1870, 1872). Publikował teksty krytyczne i polemiczne poświęcone sztuce: Zwrócenie uwagi na błędne pojmowanie sztuki w kraju naszym („Przegl. Europejski, Nauk., Liter. i Artyst.” T. 2: 1862), O piękności w sztukach pięknych („Gaz. Pol.” 1865 nr 161), Kilka uwag nad niektórymi zdaniami autora „Przeglądu Artystycznego” w „Gazecie Polskiej” w dd. 17 i 18 lipca b.r. umieszczonemi („Kłosy” 1866 nr 63). Wypowiedział się krytycznie o twórczości Matejki w artykule O potrzebie gruntownej nauki w sztukach pięknych (Ocena obrazu Matejki „Śmierć Wapowskiego”) („Pam. Nauk. Liter.-Artyst.” T. 1: 1867). W cyklu Przypomnienie starych znajomości („Kłosy” 1873 nr 430–432, 435, 1874 nr 461–464, 466–468) pisał m.in. o Mickiewiczu i Słowackim. Zapewne w tym okresie powstały wspomnienia S-a pt. Jak to było? Czyli opowiadanie o nauce malarstwa w kraju i zagranicą (wyd. M. Szukiewicz, pt. Pamiętnik. Studia malarskie w Krakowie i Rzymie przed 100 laty, Kr. 1916 – we wstępie od wydawcy wiele nieścisłości, pełna wersja w B. Ossol., rkp. 12909/I). Żył nadal w niedostatku, mimo to, z pobudek patriotycznych, nie przyjął zamówienia namiestnika Teodora Berga na wykonanie 50 kopii portretu cara Aleksandra II.
S. tworzył głównie obrazy o tematyce religijnej; prócz wspomnianych, należały do nich: Św. Rodzina, powstała pod wpływem poematu Bohdana Zaleskiego, oraz zespół Chrystus na krzyżu, Matka Boska Bolesna i Wizja Krzyża w ołtarzach bocznych kościoła parafialnego w Bobrku koło Chrzanowa. Był również S. wybitnym portrecistą; namalował ok. tysiąca portretów, utrwalając wizerunki wielu wybitnych osobistości, m.in. Kazimierza Brodzińskiego, Józefa Chłopickiego, Henryka Dembińskiego, Aleksandra Fredry, Jana Skrzyneckiego. Wśród olejnych przeważnie wizerunków, niekiedy w typie portretu mieszczańskiego, liczne są jego odmiany romantyczne, od autoportretów wieku młodzieńczego do silnie idealizowanych podobizn o stonowanym kolorycie, nawiązujących do włoskich mistrzów renesansu, zwłaszcza Rafaela. W malarstwie S-a klasycystyczna jeszcze forma łączy się z romantycznym pojmowaniem roli sztuki; reprezentuje ono nurt nazarenizmu o polskim zabarwieniu. Mimo konserwatywnej formy należy ono do wybitniejszych osiągnięć sztuki polskiej doby romantyzmu. Przez współczesnych, początkowo dzięki zabiegom ojca, potem nie bez wpływu ocen Mickiewicza i Słowackiego, malarstwo S-a było cenione wysoko. Opinie obecne są znacznie bardziej powściągliwe. Jako pedagog S. pierwszy na ziemiach polskich wprowadził nowoczesny sposób kształcenia artystycznego (rysunek z żywego modela). Zmarł 6 XI 1875 w Warszawie, został pochowany na cmentarzu Powązkowskim. „Bluszcz” (1875 nr 46) odnotował, że do grobu «towarzyszyło mu ledwie czterech malarzy».
W r. 1876 Tow. Zachęty Sztuk Pięknych urządziło w Warszawie wystawę prac S-a.
W małżeństwie z Klementyną z Zerbonich de Colonna (ok. 1804–1897), włoską malarką amatorką, miał S. synów: Adama (zmarłego w dzieciństwie), Henryka (zob.), Juliusza (zob.), ponownie Adama oraz Stanisława (1841–1871?), który uczył się malarstwa w SSP w l. 1850–6. Dwaj ostatni wystawiali swe prace malarskie na wystawie uczniów SSP w r. 1854. Adam (1835–1871) uczył się rzeźby w SSP w l. 1844–56, a w r. 1857 uzyskał stypendium na wyjazd zagraniczny, zapewne do Paryża. Ok. r. 1860 prowadził w Krakowie warsztat kamieniarski. W r. 1863 jeździł w jakiejś misji, prawdopodobnie związanej z powstaniem styczniowym, do Król. Pol. W małżeństwie z Balbiną z Gutkowskich miał przynajmniej jedną córkę, Mariannę (zm. 26 X 1863 w wieku 10 miesięcy).
Prace S-a znajdują się w: Muz. Śląskim w Bytomiu, Muz. Okręgowym w Koninie, Bibliotece Kórnickiej, Muz. Narodowym w Krakowie (17 obrazów olej., akwarela i rysunek), Muz. Historycznym M. Krakowa, Muz. UJ, Zamku Królewskim na Wawelu, Pałacu Biskupim w Krakowie (portret bp. Woronicza, pastel, autorstwo przypisywane S-owi w: Łętowski, „Katalog bpów krak.”, II 269), Muz. Sztuki w Łodzi, Muz. Narodowym w Poznaniu, Muz. Okręgowym w Tarnowie, Muz. Okręgowym w Toruniu, Bibliotece Narodowej, Muz. Literatury im. Mickiewicza w Warszawie (Portret Salomei Słowackiej-Bécu, rys. ołówek, 1848, autorstwo przypisywane S-owi), Muz. Narodowym w Warszawie (13 obrazów olej., głównie portrety), Muz. Narodowym we Wrocławiu, Lwowskiej Galerii Sztuki i w zbiorach prywatnych.
Znaczna część korespondencji S-a zachowała się w Bibliotece Ossolińskich; pozostała, przekazana przez rodzinę do Biblioteki Polskiej w Rapperswilu, a następnie przewieziona do Warszawy, uległa zniszczeniu podczas drugiej wojny światowej.
Przyrodnim bratem S-a był Sylwian Erazm (ochrzczony jako Erazm Sylwian) Stattler (1813–1876), siodlarz. Ur. 28 V w Krakowie, potem mieszkał w Warszawie. Brał udział w powstaniach listopadowym i styczniowym. Za uczestnictwo w spisku 1863 r., przechowywanie broni i ukrywanie zwłok zabitego przez powstańców podoficera rosyjskiego, został skazany 14 V 1864 wyrokiem Audytoriatu Polowego na pozbawienie praw stanu i dziesięć lat ciężkich robót na Syberii. Wywieziony 29 VII 1864 z Warszawy w jednej partii z Benedyktem Dybowskim, przez Tobolsk i Tomsk, dotarł 23 XI t.r. do Irkucka, skąd 15 VIII 1865 został przewieziony do Usola nad Kamą. Jako pochodzący z Galicji otrzymał w r. 1868 amnestię i wrócił do Warszawy. Władze rosyjskie uznały jednak, że został «niesłusznie nawrócony» i skazały go na dwa lata twierdzy. Przed ponownym zesłaniem na Syberię uratowała go interwencja konsula austriackiego, spowodowana akcją pomocy dla sybiraków-obywateli austriackich, prowadzoną w Galicji przez ks. Ludwika Ruczkę. Dn. 22 IX 1870 wydalony został z Król. Pol. do Galicji; tam pracował jako urzędnik przy Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. Zmarł w Krakowie 9 IX 1876. Z małżeństwa z Małgorzatą Klein miał trzy córki: Marię, Teodozję, Sabinę i syna Krzysztofa.
Autoportrety z r. 1822 (młodzieńczy), 1829, ok. 1829, ok. 1850, wszystkie olej., w Muz. Narod. w W.; Autoportret, olej. na desce, w Muz. Narod. w Kr.; Autoportret, ok. r. 1840, w r. 1902 u Jana Mieroszewskiego w Kr.; Autoportret, olej. na tekturze, 1871, Muz. Liter. im. Mickiewicza w W.; Inne Autoportrety głównie w zbiorach prywatnych, wymienione przez E. Mecnarowskiego i reprod. w: Treter M., Przyjaciel Słowackiego Wojciech Korneli Stattler, Lw. 1909; Portret przez Ksawerego Pilattiego, reprod. w: „Kłosy” 1875 nr 541 s. 321; Grajewski, Bibliogr. ilustracji; Katalog portretów osobistości polskich i obcych w Polsce działających, W. 1992–4 II–IV; – Estreicher w. XIX; Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 1–2; – Chowaniec C., Gałęzowska I., Inwentarz rękopisów w Bibliotece Polskiej w Paryżu, Paryż 1986; Lewak A., Katalog rękopisów Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu, Kr. 1931; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Pezda J., Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu, Paryż–W. 1996 VI; – Bénézit, Dictionnaire, (1966) VIII; Busse J., Internationales Handbuch aller Maler und Bildhauer des 19. Jahrhunderts, Wiesbaden 1977; Müller H. A., Singer H. W., Allgemeines Künstler-Lexikon. Leben und Werke..., Frankfurt am Main 1931 IV; Nagler G. K., Neues allgemeines Künstler-Lexikon, Leipzig [ok. 1920] XIX; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, XXXVII (Z. Batowski); – Blak H., Małkiewicz B., Wojtałowa E., Malarstwo pol. XIX wieku, Kr. 2001 [Katalog Muz. Narod. w Kr.]; Chmiel A., Domy krakowskie ulica Floriańska, Kr. 1920 cz. 2 s. 145, 147; Chwalewik, Zbiory pol., II 395, 435; Gutowska-Dudek K., Rysunki z wilanowskiej kolekcji Potockich w zbiorach Biblioteki Narodowej, W. 2002 III; Katalog zabytków sztuki w Pol., I, IV cz. 1–2; Łukaszewicz P., Houszka E., Malarstwo polskie XVII–XIX w., obrazy olejne, katalog zbiorów Muzeum Narodowego we Wrocławiu, Wr. 1992; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog. Muzeum Narodowe w W., W. 1975; Piątkowski H., Katalog Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, W. 1925; Portrety osobistości pol. Katalog; Sienkiewicz J., Rysunek polski od Oświecenia do Młodej Polski. Katalog, Oprac. J. Derwojed, W. 1970; Styczyńska H., Portrety krakowian w zbiorach Muzeum Historycznego miasta Krakowa, Kr. 1963; Thorvaldsen w Polsce. Katalog wystawy. Zamek Królewski w Warszawie, W. 1994; Tyczyńska A., Znojewska K., Straty wojenne. Malarstwo polskie, obrazy olejne, pastele, akwarele utracone w l. 1839–1945 w granicach Polski po 1945, P. 1998; Waldorff J., Cmentarz Powązkowski w Warszawie, W. 1984; Wystawy jubileuszowe 150-lecia ASP w Kr. 1818–1968. Katalog Muzeum Narodowego w Krakowie, Kr. 1969 s. 49; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Zrębowicz R., Malarstwo polskie w Galerii Muzeum Sztuki w Łodzi. Przewodnik-katalog, W. 1957 s. 110; – Bieniarzówna J., Małecki J. M., Dzieje Krakowa, Kr. 1979 III 162–3 (mylna data Salonu paryskiego) s. 169; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol.; Dobrowolski T., Stattler a Michałowski. Ze studiów nad problemem dwóch nurtów romantyzmu, Kr. 1955 (zestawienie literatury i źródeł); Hoesick F., Słowacki i Stattler, „Słowo” 1896 nr 119, 121; Kudelska D., „Machabeusze” – „różany brzask” malarstwa polskiego? (Stattler i Słowacki), w: Czas i wyobraźnia, Red. M. Kitowska-Łysiak, E. Wolicka, L. 1995 s. 135–98; Łepkowski J., Przegląd zabytków przeszłości z okolic Krakowa, W. 1863 s. 27; Łuszczkiewicz W., Karta z dziejów polskiego malarstwa z doby poprzedzającej jego rozwój, 1765–1850, Kr. 1892; tenże, Przegląd krytyczny dziejów Szkoły Sztuk Pięknych w Krakowie, „Bibl. Warsz.” 1875 t. 3 s. 196, t. 4 s. 4, 57–62, 64, 73; Masłowski M., Studia malarskie Wojciecha Kornelego Stattlera. Kraków–Rzym, Wr. 1964 (zestawienie liter. i źródeł); Mycielski J., Sto lat dziejów malarstwa w Polsce, Kr. 1902; Niewiadomski E., Malarstwo polskie XIX i XX w., W. 1926; Opis Krakowa i jego okolic, Kr. 1862 s. 23, 118–19; Piątkowski H., Polskie malarstwo współczesne, W. 1895; Piotrowski J., Zamek w Łańcucie, zwięzły opis dziejów i zbiorów, Lw. 1933 s. 57; Porębski M., Malowane dzieje, W. 1962; [Potocki A.], Udział Polaków na wystawach paryskich w XIX stuleciu, „Sztuka” (Paryż) 1904/5 s. 402, 410; Prokesch W., Z dziejów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych, Kr. 1917 s. 10, 17, 1918 s. 10; Raczyński A., Geschichte der neuren deutschen Kunst, Berlin 1841 III 579; Ręgorowicz L., Dzieje krakowskiej ASP, Lw. 1928; tenże, Historia Instytutu Technicznego w Krakowie, Kr. 1913 s. 98–105, 121–2; Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w latach 1828–1855, Wr.–Kr. 1990; Wallis M., Autoportrety artystów polskich, W. 1966; Wawrzeniecki M., Portret Adama Mickiewicza..., „Przegl. Tyg.” 1897 nr 39 s. 440–1; – Grabowski A., Wspomnienia, Wyd. S. Estreicher, Kr. 1909 II 141–6, 176–7; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; Mecnarowski E., Wojciech Korneli Stattler. Materiały do jego życia i działalności jako malarza, profesora i autora pism estetycznych i pamiętników, „Spraw. Tow. Nauk. Warsz.” 1947, Wydz. II, s. 67–70; Mieroszewscy S. i S., Wspomnienia lat ubiegłych, Oprac. M. i H. Baryczowie, Kr. 1964; Moszoro E., Życie artystyczne w świetle prasy warszawskiej 1. połowy XIX w., Wr. 1962; Odyniec A. E., Listy z podróży. (Z Rzymu), W. 1885 III 34, 84, 94, 145–6, 403; Słowacki J., Korespondencja, Oprac. E. Sawrymowicz, Wr. 1913 s. 211–31, tenże, List do Wojciecha Kornelego Stattlera, w: Z dziejów polskiej krytyki i teorii sztuki, Oprac. E. Grabska, S. Morawski, W. 1961 I; Smarzewski M., Pamiętnik 1809–1831, Oprac. F. Sawicka, Wr. 1962; „Sprawozdanie Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych” Kr. 1907 s. 36, 1908 s. 30, 1909 s. 38, 41, 1910 s. 40; Wójcicki K. W., Wojciech Korneli Stattler, „Kłosy” 1875 nr 544 s. 363–4; Życie kulturalne i artystyczne Krakowa w 2. połowie XIX w. (Wybór listów), Red. Z. Jabłoński, „Roczn. B. PAN w Kr.” T. 3: 1957; – „Depesza” (Kr.) 1990 nr 130; „Echo Krakowa” 1990 nr 207; „Kłosy” 1870 nr 262; „Kur. Warsz.” 1868 nr 108, 1875 nr 247; „Roczn. Instytutów Religijnych i Edukacyjnych w Król. Pol.” 1824 s. XVII–XIX, 95; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Bibl. Warsz.” 1875 t. 4 s. 509, „Czas” 1875 nr 260 s. 3, „Kłosy” 1875 nr 541 s. 320, „Kron. Rodzinna” 1875 nr 22 s. 346, „Opiekun Domowy” 1875 nr 46 s. 700–1, „Tyg. Ilustr.” 1875 nr 411 s. 307, 1876 nr 17 s. 269, „Warsz. Roczn. Liter.” R. 5: 1875 s. 48–9; – Arch. Paraf. rzymskokatol. p. wezw. NMP w Kr.: Liber natorum 1797–1801, sygn. 378 s. 141, toż z l. 1802–4, sygn. 379 s. 48, Liber natorum et baptistatorum 1805–9, sygn. 380 s. 159, toż z l. 1809–13, sygn. 381 s. 26, 73, 126, toż z l. 1813–17, sygn. 382 s. 23, 120, 175, toż z l. 1818–22, sygn. 383 s. 34, 96, 199, toż z l. 1823–8, sygn. 384 s. 59, Akta małżeństw stanu cywilnego z r. 1821, nr 72 s. 84, Liber defunctorum 1805–08, sygn. 602 IV 69; B. IS PAN: rkp. 51 (Batowski Z., Malarstwo krakowskie i lwowskie, s. 8–22), rkp. 290 (arch. Stattlerów), rkp. 1420, 1438 (Gürtler J., Spisy obrazów i rzeźb Lwowskiej Galerii Obrazów); B. Jag.: rkp. 3756, 4571, 4952, 6479/IV, 7833/IV, 7837 IV, 9181, 9211 III, 9231 II; B. Kórn.: rkp. 108; B. Narod.: rkp. 2958, 7158; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 596 (zbiór autografów), rkp. 1831, 2020, 2073; B. Ossol.: rkp. 897, 3230/II, 4364/II, 12042/III, 12908/I (papiery osobiste S-a), rkp. 12909/I (wspomnienia S-a), rkp. 12910/III (m.in. testament i spis portretów namalowanych przez S-a, szkice rysunków), rkp. 12911/III (koresp. Stattlerów); IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol., m.in. fotokopia odpisu inwentarza zbioru G. Pawlikowskiego we Lw., cz. 2, nr 6527, 6561, 7122; – Informacje prawnuczki Erazma Sylwiana Stattlera, Marii Róży Nowotnej-Walcowej z W.
Bibliogr. dot. Sylwiana Erazma Stattlera: Kunaszowski H., Życiorysy uczestników powstania listopadowego, Lw. 1880; Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, W. 2000 (bibliogr.); – Jabłoński H., Aleksander Waszkowski ostatni naczelnik miasta Warszawy w powstaniu 1863–1864, W. 1965; – Cederbaum H., Powstanie styczniowe. Wyroki Audytoriatu Polowego z lat 1863, 1864, 1865 i 1866, W. 1917; Pamiętnik. Studia malarskie w Krakowie i Rzymie przed 100 laty, Oprac. M. Szukiewicz, Kr. 1916 s. 5; – „Czas” 1876 nr 207; – Informacje Janusza Pezdy z Kr.
Jolanta Polanowska